Executieve functies: Jouw kind helpen met groeien
Wist je dat kinderen met sterke executieve functies niet alleen beter zijn in het reguleren van emoties en het beheren van hun tijd, maar ook zelfverzekerder beslissingen nemen en georganiseerd blijven? Misschien zie je bij je eigen kinderen ook andere eigenschappen zoals snel boos worden en moeite hebben om taken af te ronden (of niet weten waar ze moeten beginnen). Ze struikelen over bepaalde taken of vinden het bijvoorbeeld lastig om zich te concentreren. Overigens herken je dat vast niet alleen in je eigen kinderen, maar ook in andere kinderen en best wat volwassenen om je heen. Misschien zelfs wel bij jezelf. Het goede nieuws is dat executieve functies niet vaststaan of aangeboren zijn; ze kunnen worden ontwikkeld en versterkt. Bij kinderen, maar gelukkig ook bij volwassenen!
Een kind begeleiden naar volwassenheid draait gelukkig niet om perfect ouderschap; maar gaat vaak wel om bewust ouderschap. Als je je kind wil helpen om zijn of haar volledige potentieel te benutten, moet je zelf ook vaak (bij)leren en oefenen. Want er zijn maar weinig ouders van nu, die door hun eigen ouders op deze manier opgevoed zijn. Maar wat is het gaaf dat wij in deze tijd de keuze hebben om onze kinderen te helpen groeien door hun executieve functies te versterken. Dat we ‘gewoon’ op het internet kunnen opzoeken hoe we daar zo goed mogelijk in kunnen ondersteunen (en wat we daarvoor eventueel zelf nog moeten bijleren) zodat ze kunnen opgroeien tot zelfbewuste, veerkrachtige volwassenen!
Wat zijn executieve functies?
Executieve functies zijn als de superkrachten van ons brein. Ze helpen ons plannen, organiseren, strategisch denken en doorzetten. Het zijn de verborgen helden achter ons vermogen om te leren, problemen op te lossen en om te gaan met veranderingen. Hier zijn de twaalf belangrijkste executieve functies die je bij je kind zou willen versterken als dat nodig is:
- Planning en Organisatie: Het vermogen om een plan te maken en de stappen te bepalen om een doel te bereiken. Dit is zoals een kind dat een project plant en precies weet welke materialen en tijd nodig zijn.
- Werkgeheugen: Het vermogen om informatie vast te houden terwijl je iets doet, net als een mentaal notitieboek. Dit helpt kinderen om belangrijke details te onthouden terwijl ze bezig zijn met een taak.
- Reactie-inhibitie (Impulscontrole): Het vermogen om even te pauzeren en na te denken voordat je handelt. Dit helpt kinderen om hun emoties en impulsen beter te beheersen.
- Emotieregulatie: Het vermogen om met emoties om te gaan op een manier die passend is. Het helpt kinderen om kalm te blijven in moeilijke situaties.
- Flexibiliteit (Cognitieve flexibiliteit): Het vermogen om mee te bewegen met veranderingen en plannen aan te passen als dat nodig is. Dit maakt kinderen veerkrachtig en creatief in het vinden van oplossingen.
- Zelfmonitoring: Het vermogen om je eigen gedrag te checken en bij te sturen. Dit helpt kinderen om te reflecteren op wat wel en niet werkt.
- Taakinitiatie: Het vermogen om zonder aarzeling aan een taak te beginnen. Dit voorkomt dat kinderen blijven hangen in uitstelgedrag.
- Planning en Prioritering: Het vermogen om te beslissen wat het belangrijkst is en waar je mee moet beginnen. Dit helpt bij het aanpakken van complexe taken en het stellen van realistische doelen.
- Doelgericht Doorzettingsvermogen: Het vermogen om vast te houden aan een taak, zelfs als het moeilijk wordt. Dit moedigt kinderen aan om door te zetten, ook bij tegenslagen.
- Timemanagement: Het vermogen om tijd effectief te gebruiken om taken en doelen te voltooien. Dit helpt kinderen om deadlines te halen en hun activiteiten beter te plannen.
- Organisatie: Het vermogen om spullen en taken geordend te houden, van een nette schooltas tot een opgeruimde kamer.
- Metacognitie: Het vermogen om na te denken over je eigen denken. Dit helpt kinderen om bewuster te worden van hun leerprocessen en aanpassingen te maken waar nodig.
Waarom zijn executieve functies belangrijk?
Executieve functies zijn de bouwstenen van ons dagelijks leven. Ze stellen ons in staat om te functioneren (binnen en buiten systemen), van het bouwen van relaties tot het bereiken van succes en het omgaan met dagelijkse uitdagingen. Ze helpen ons om:
- Emoties te reguleren: Kinderen die leren hun emoties beter begrijpen en beheren, zullen veerkrachtiger worden en beter met frustraties kunnen omgaan.
- Taken te voltooien: Kinderen met sterke executieve functies zijn in staat goed te plannen en het organiseren van hun taken. Dit helpt ze bij hun zelfvertrouwen en motivatie.
- Flexibel te zijn: Kinderen met het vermogen om zich aan te passen aan veranderingen en creatief problemen op te lossen, staan als steviger persoon in de wereld.
- Zelfbewust te zijn: Kinderen die kunnen nadenken over hun eigen gedachten, triggers, emoties en handelingen ontwikkelen vaak een groter gevoel van eigenwaarde.
Kinderen die moeite hebben met executieve functies, kunnen juist te maken krijgen met ongeorganiseerd gedrag, uitstelgedrag, en emotionele uitbarstingen. Zonder jouw ondersteuning kunnen prestaties, sociale relaties en het algeheel welzijnsgevoel negatief beïnvloed worden. Het goede nieuws is dat deze vaardigheden altijd aangeleerd kunnen worden.
Hoe kunnen executieve functies worden versterkt?
Het ontwikkelen van executieve functies is vergelijkbaar met het trainen van een spier: hoe meer je oefent, hoe sterker de functies worden. Een manier om een verdeling te maken in manieren van versterken zijn:
- Structuur en Routine: Kinderen gedijen op voorspelbaarheid en duidelijke verwachtingen. Het opzetten van eenvoudige routines, zoals een vaste ochtendroutine, helpt kinderen om structuur te vinden en overzicht te houden.
- Oefeningen en Spelletjes: Activiteiten zoals geheugenspellen, puzzels en strategische spelletjes kunnen het werkgeheugen en probleemoplossende vaardigheden versterken. Start bij het begin. Leer je kinderen spelenderwijs emoties benoemen in steeds diepere lagen. Oefen daarna met het benoemen van hun emoties op het moment dat ze er doorheen gaan. Herken welke triggers en gedachten er aan vooraf zijn gegaan aan het gevoel. Alles in kleine stapjes.
- Modelleren en Feedback: Kinderen leren veel door observatie. Laat zien hoe jij je eigen taken plant en organiseert, en geef constructieve feedback wanneer je ziet dat ze ergens mee worstelen. Dit helpt hen om hun eigen gedrag beter te reguleren en te begrijpen dat leren door ervaring gaat.
- Gedragstherapie en Training: Soms kan extra professionele ondersteuning, zoals cognitieve gedragstherapie, nuttig zijn om specifieke executieve functies te versterken. Dit kan vooral waardevol zijn voor kinderen met uitdagingen zoals ADHD of autismespectrumstoornis (ASS), die vaak moeite hebben met impulscontrole, aandacht en planning.
Wanneer heeft je kind extra ondersteuning nodig?
Eigenlijk altijd! Want je wordt niet geboren met alle skills die je nodig hebt in het leven – gelukkig wel met de potentie om ze allemaal tot je te nemen. Wanneer het goed gaat met je kind, kun je helpen met nog meer groeien. Zie je dat je kind worstelt met bepaalde dingen, dan wil je je kind ook helpen met groeien. Hoe eerder je begint met ondersteuning, hoe makkelijker het voor je kind wordt om deze vaardigheden te ontwikkelen. Het betekent niet dat je kind nooit meer uitdagingen zal hebben, maar ze leren beter om door te zetten en om te gaan met de uitdagingen die ze gegarandeerd tegenkomen in hun leven.
Jouw rol bij het aanleren van executieve functies
Als ouder ben jij een belangrijke schakel in het ontwikkelen van de executieve functies van je kind. Je hebt de kracht om te inspireren, te begeleiden en te ondersteunen. Het gaat niet om perfectie, maar om aanwezig zijn en een goed voorbeeld geven. Met jouw steun kan je kind groeien en zijn of haar volledige potentieel bereiken.
Executieve functies zijn net zo belangrijk als leren lezen, schrijven of rekenen. Ze vormen de basis voor cognitieve activiteiten en zijn essentieel voor succes op school, in sociale interacties, en bij dagelijkse taken. Zonder deze vaardigheden kunnen kinderen worstelen met basisvaardigheden die velen als vanzelfsprekend beschouwen, zoals vrienden maken, huiswerk afmaken of dagelijkse routines volgen.
Gelukkig is er binnen het onderwijs ook veel aandacht voor executieve functies. Scholen werken actief aan het versterken van deze vaardigheden bij kinderen, waardoor de steun die jij als ouder biedt, aanvullend en versterkend is. Wat jij thuis doet, sluit dus mooi aan op wat er op school gebeurt, waardoor jullie samen een stevige basis leggen voor de groei en ontwikkeling van je kind.
Door je kind te ondersteunen in de ontwikkeling van executieve functies geef je je kind niet alleen de kans om te groeien, maar draag je ook bij aan een sterkere, veerkrachtigere toekomst voor ons allemaal. Jij hebt alles in huis om je kind te helpen bloeien. Het is tijd om die superkrachten aan te zetten!